पंचायत समिती अधिनियमाच्या अनुसूची एकमध्ये परिषदेकडील कामांची यादी दिली आहे. स्थूलमानाने असे म्हणता येईल की शिक्षण, आरोग्य, दळणवळण या सेवा पुरविणे आणि कृषी, ग्रामीण उद्योग यांच्या विकासाचे कार्यक्रम हाती घेणे, ही परिषदेची महत्वाची कामे होत. शिक्षण व दळणवळण यांच्या कार्यक्रमांचा विस्तार हा शेती व उद्योगधंदे यांच्या विकासाला पोषक होईल, अशा रीतीने करावा व जलसिंचन, सहकार या कार्यक्रमांवर भर द्यावा अशी अपेक्षा आहे. अनुसूचित जाती व जमातींच्या उन्नतीकडे लक्ष देणे हीदेखील जिल्हा परिषदेची विशेष जबाबदारी मानण्यात आली आहे. वर उल्लेखिलेली कामे ही राज्य सरकारच्याही कक्षेतील आहेत. म्हणून राज्य सरकार आणि जिल्हा परिषद यांच्यात कामाची वाटणी करण्यात आली असून तत आवश्यकतेनुसार फेरबदल होत असतो. उदा. प्राथमिक शिक्षण हे पूर्णतः परिषदेकडे सोपविण्यात आले आहे. शाळांच्या इमारतींची बांधणी, शिक्षकांच्या कामावर देखरेख इ. कामे परिषद करते. नगरपालिका असलेल्या परंतु स्कूल बोर्डे नसलेल्या शहरांतील प्राथमिक शाळांचे संचालनही परिषदांकडे सोपविलेले आहे. माध्यमिक शाळांची तपासणी व अनुदानाच्या रकमा पाठवणे, ही कामे परिषदेचा शिक्षणाधिकारी करीत असला, तरी जिल्हा परिषदेला त्यात दखल देता येत नाही. दळणवळणाबाबत राष्ट्रीय व राज्य हमरस्त्यांची बांधणी व देखरेख राज्य सरकारकडे आहे तर जिल्ह्यातील रस्ते, छोटे पोचमार्ग वगैरेंची बांधणी व देखरेख परिषदेकडे आहे. जलसिंचन योजनेत सु. शंभर हेक्टरपर्यंत जमिनीला पाणीपुरवठा होईल, असे प्रकल्प परिषदेला घेता येतात, तर त्यापेक्षा मोठे असलेले प्रकल्प राज्य सरकारच्या कक्षेत येतात.
उद्दिष्टे आणि कार्ये
पंचायत समिती कार्ये
पंचायत समिती ही एक महत्त्वाची स्थानिक स्वराज्य संस्था आहे, जी मुख्यतः ग्रामीण भागात विविध विकासात्मक कार्ये व शासकीय सेवा पुरवण्याचे काम करते. खाली जिल्हा परिषदेस दिलेली प्रमुख कार्ये दिली आहेत:
शिक्षण:
- प्राथमिक आणि माध्यमिक शाळांचे व्यवस्थापन.
- शाळांची इमारत बांधणी व देखरेख.
- शिक्षकांची नियुक्ती व त्यांच्या कार्यावर देखरेख.
- ग्रामीण भागातील प्राथमिक शिक्षणाची गुणवत्ता सुधारणा.
आरोग्य सेवा:
- ग्रामीण भागात प्राथमिक आरोग्य केंद्रांची स्थापना व व्यवस्थापन.
- आरोग्य शिबिरांचे आयोजन.
- आरोग्य संरक्षण कार्यक्रम, तसेच आरोग्य शिक्षण.
- रुग्णवाहिका सेवा आणि इतर आपत्कालीन सेवा.
जलसिंचन व कृषी सेवा:
- जलसिंचन योजनांची अंमलबजावणी.
- कृषी क्षेत्रातील विविध योजनांचा विकास.
- आधुनिक कृषी तंत्रज्ञानाचा प्रचार व प्रसार.
- शेतीसाठी योग्य सल्ला आणि सहकार्य प्रदान करणे.
रस्ता व पायाभूत सुविधा:
- जिल्ह्यातील रस्त्यांची बांधणी, देखरेख आणि सुधारणा.
- पाण्याचा पुरवठा, स्वच्छता आणि पाणी शुद्धीकरण सुविधा.
- वीजपुरवठा, छोटे वीज प्रकल्प आणि सौरऊर्जा प्रकल्प.
समाजकल्याण व सक्षमीकरण:
- अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती, महिलां आणि वयोवृद्ध व्यक्तींसाठी विविध योजनांचे अंमलबजावणी.
- वंचित वर्गासाठी आरोग्य, शिक्षण आणि रोजगार योजना.
- कुटुंब कल्याण आणि बालकल्याण योजनांचे कार्यान्वयन.
स्थानीय प्रशासन:
- स्थानिक प्रशासनातील पारदर्शकता, उत्तरदायित्व आणि प्रभावी कार्यवाही.
- लोकसहभाग व जनसंपर्क कार्यक्रम.
- विविध सरकारी योजनांचा व समुदाय कल्याण योजना राबवणे.
पर्यावरण व निसर्ग संरक्षण:
- पाण्याची बचत आणि जलसंधारण कार्यक्रम.
- वृक्षारोपण आणि पर्यावरणीय कार्य.
- नैसर्गिक आपत्ती व्यवस्थापन व पुनर्वसन कार्य.
ग्रामीण उद्योग व रोजगार:
- ग्रामीण उद्योगांचे प्रोत्साहन आणि नवीन उद्योगांना पाठबळ देणे.
- युवा सक्षमीकरण, कौशल्य प्रशिक्षण आणि रोजगार निर्मिती.
- स्वयंरोजगार योजना आणि ग्रामीण व्यापारी योजनेची अंमलबजावणी.
सांस्कृतिक आणि सामाजिक कार्य:
- स्थानिक कला, संस्कृती आणि क्रीडा कार्यक्रमांचे आयोजन.
- सामाजिक समरसता आणि शांती कायम राखणे.
नियम व कायदा:
- स्थानिक कायद्याचे पालन करणे.
- जिल्ह्यातील सार्वजनिक सुव्यवस्था सुनिश्चित करणे.